Doorgaande lijn binnen de logopedie/dyslexiebehandeling met TiB en de F&L-methode. Praktische ervaringen binnen een logopediepraktijk met de specialisatie van vergoede dyslexiebehandelingen

Binnen Krebbers Logopedie-Dyslexie werken we sinds 2010 met de F&L-behandelmethode en de afgeleide interventiemethode daarvan TiB (Taal in Blokjes).

Inmiddels hebben we vanuit wetenschappelijke kennis en praktische ervaringen een mooie doorgaande lijn ontwikkeld voor de casuïstiek van fonologische stoornissen, waarbij de F&L-methode samen met TiB wordt ingezet.

Als logopedist/dyslexiebehandelaar zijn wij in een vroeg stadium betrokken bij de casuïstiek van fonologische problemen. Een slecht sprekend kind wordt immers in de vroege spraakontwikkeling vanwege een onvoldoende verstaanbaarheid verwezen naar een logopedist. Wanneer vanuit logopedisch onderzoek gebleken is dat het gaat om een fonologische articulatiestoornis volgt individuele behandeling gericht op de ontbrekende fonologische processen, met als doel verstaanbaar spreken.

Hulpvraag geformuleerd door moeder van 3jarige peuter: ik versta mijn dochter goed, maar andere mensen verstaan haar minder. Ook de leidsters op het dagverblijf geven aan dat haar spraak opvalt, zo zegt ze bv. steevast wiedootje i.p.v. cadeautje. Oma begrijpt haar bv. wel, terwijl meer mensen in haar directe omgeving en vreemden om haar heen aangeven “Wat zegt ze nou?” (VAS 6 op een schaal van 10).

Na logopedisch onderzoek bleek bij deze peuter sprake van een fonologische stoornis met diverse omissies, substituties en reducties van spraakklanken en spraakklankcombinaties. Voor de fonologische processen backing, devoicing en h-satie werd een directe articulatiebehandeling ingezet, die na een behandelperiode van 8 maanden net voor de start in groep 1 met goed resultaat werd afgesloten.

Gezien de aangetoonde fonologische problematiek leggen we ouders op die leeftijd al het belang uit van een volgsysteem t.a.v. de verdere ontwikkeling van de ontluikende geletterdheid, waarvoor we met goedvinden van ouders midden groep 2 een voorschotscreening plannen.

• NB: Tijdige signalering en interventie kunnen in veel gevallen latere leesproblemen voorkomen dan wel op tijd onderkennen, wat o.a. leesfrustratie zal verminderen (uit protocol leesproblemen en dyslexie groep 1 en 2)
• NB: Onderzoek toont aan dat risicoleerlingen die gerichte hulp ontvingen op het gebied van letterkennis en fonologische vaardigheden een betere start maken in groep 3 met leren lezen
• Preventieve hulp uit groep 1-2 in voorbereiding op leren lezen kan voortgezet worden in groep 3.

Steeds vaker zijn er aanmeldingen binnen de Logopediepraktijk rond dit meetmoment, waarvan onderstaand een geformuleerde vb.-hulpvraag.

Hulpvraag groep 2: “Wij zijn hier om met onze zoon voor het oefenen van het samenvoegen van letters tot een woord. Wij willen graag extra hulp bij de letterkennis die nu nodig is zodat hij goed voorbereid naar groep 3 kan gaan. Onze zoon lijkt zelf pas problemen te ervaren, wanneer wij met hem oefenen en hij ervaart dat hij de dingen niet weet” (VAS 5 op een schaal van 10).

Binnen de voorschotscreening worden de voorspellers van latere leesproblemen gescreend:

• Het fonologisch en fonemisch bewustzijn (auditieve analyse, - synthese, foneemmanipulatie en -identificatie)
• De letterkennis
• De benoemsnelheid
• Het Auditief geheugen
• Het genetische aspect (komt dyslexie in de familie voor?)

Bij uitval op 1 van deze risicofactoren start een preventieve voorschottraining bij voorkeur in midden groep 2 ter voorbereiding op de beginnende geletterdheid van groep 3. Binnen deze voorschottraining starten we met de behandelmethode TiB (Taal in Blokjes) door gebruik te maken van de klank categorieën en ondersteunende kleurcodering. Nadat de voorschottraining eind groep 2 wordt afgesloten wachten we de beginnende geletterdheid af en volgen de voortgang rond het moment van de herfstsignalering (oktober/november groep 3).

NB: bij beginnende lezers is na 3 maanden leesonderwijs een sterke relatie tussen woordlezen, letterverklanking en auditieve synthese ontstaan (Struiksma en Van der Leij).

NB: wetenschappelijke onderzoeken wezen in 2003/2004 uit:

• 5 % grote problemen bij Technisch Lezen in groep 3
• 10% grote problemen bij Technisch Lezen (later zelfs 14%) in groep 4
• 10% van de leerlingen verlaat het BO ongeletterd. Dit is onafhankelijk van etnische afkomst of sociale achtergrond, echter wel schoolafhankelijk! (Struiksma en Van der Leij)

Wanneer de leerkracht dan signalen van onvoldoende ontwikkeling van de lees- en schrijfvaardigheden- beginnende geletterdheid vaststelt, doen we aanvullend didactisch onderzoek naar het Technisch Lezen en Aanvankelijk Spellen om de vastgestelde problemen verder te analyseren en vervolgens zo nodig tot eventuele behandeling en gerichte ondersteuning met de methodes TiB en de intensievere F&L-methode over te gaan. Deze methodes zijn zeer goed te combineren met leerlijnen die binnen het onderwijs voor het beginnend lezen en schrijven worden gebruikt (bv. Lijn 3, Veilig Leren Lezen). Vanuit de aan te leren basisvaardigheden gaan we daarbij uit van een nauwgezette afstemming op het klasse niveau. Samen met onderwijs werken we aan het doel van de gevorderde geletterdheid (groep 4) waarbij de cruciale meetmomenten uit het dyslexieprotocol worden gevolgd.

Blijkt er ondanks ingezette interventies op zorgniveau II en III sprake van hardnekkigheid (score 3x V- tijdens meetmomenten op school) start onderwijl de aanvraag voor een vergoed dyslexieonderzoek. Bij de diagnostiek EED of Dyslexie SDN bestaat het voordeel dat de eerder ingezette TiB en F&L-methode binnen het behandeltraject voortgezet kunnen worden op een hoger niveau. De noodzakelijke basis van de klank categorieën en ondersteunende kleurcodering is in het voortraject verankerd op het niveau van de klank-tekenkoppeling en 1^e klankzuivere niveaus (MKM- en eventuele vervolgniveaus MMKM/MKMM/MMMKM/MKMMM). Binnen een dergelijk vergoed traject is het om die reden al meerdere keren gebleken dat het bij aanvang haalbaar is op een hoger niveau in te stappen en/of grotere sprongen te maken. Wat uiteraard bijzonder motiverend werkt voor leerling en ouder/co-therapeut. Zeker na de noodzakelijke kritieke volgperiode waarin de hardnekkige uitval van 3x V- moet worden vastgesteld en een leerling om die reden weinig succeservaringen kan opdoen.

d.d. 25-4-2019

Marjo Krebbers, logopedist/NVLF-dyslexiebehandelaar